Czym jest rozdzielność majątkowa? Kiedy i jak powstaje?

Czym jest rozdzielność majątkowa? Kiedy i jak powstaje? Jak powstaje rozdzielnośćmajątkowa?

Rozdzielność majątkowa to małżeński ustrój majątkowy, w którym każdy z małżonków posiada osobny (własny) majątek. Jest to ustrój alternatywny w stosunku do ustroju ustawowego jakim jest wspólność majątkowa. W ustroju rozdzielności majątkowej nie występuje zatem majątek wspólny.

Rozdzielność majątkowa może powstać z mocy prawa, na skutek orzeczenia sądu bądź na mocy umowy zawartej pomiędzy małżonkami.

Rozdzielność majątkowa z mocy prawa (art. 53 i 54 k.r.o.)

Rozdzielność majątkowa z mocy prawa (zwana przymusowym ustrojem majątkowym) powstaje:

1. w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków (art. 53 § 1 i 2 k.r.o.) – w przypadku uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ponownie z mocy prawa ustawowy ustrój majątkowy;

2. w razie orzeczenia separacji (art. 54 k.r.o.) – orzeczenie separacji skutkuje powstaniem między małżonkami rozdzielności majątkowej. Z momentem zniesienia separacji ponownie powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy, chyba że małżonkowie zgodnie wniosą, aby sąd orzekł o utrzymaniu rozdzielności majątkowej.

Sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej (art. 52 k.r.o.)

Na mocy art. 52 k.r.o. istnieje także instytucja sądowego ustanowienia rozdzielności majątkowej (zwanego również przymusowym ustrojem majątkowym), którego z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków. Ważnym jest przy tym, iż wierzyciel musi uprawdopodobnić, że do zaspokojenia wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym koniecznym jest dokonanie podziału majątku wspólnego małżonków. Rozdzielność powstaje z dniem oznaczonym w wyroku. Wyjątkowo sąd może ustanowić rozdzielność z dniem wcześniejszym aniżeli dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

Za ważne powody uznaje się takie sytuacje, w których majątek wspólny przestaje służyć realizacji celów małżeństwa, wskutek m.in. prowadzenia przez jednego z małżonków hulaszczego trybu życia, trwonienia przez niego majątku, zaistnienia separacji faktycznej, czy też niemożności dojścia do porozumienia oraz zaistnienia w związku z tym trudności w zarządzie majątkiem wspólnym.

Umowny ustrój majątkowy (art. 47 – 51⁵ k.r.o.)

Jeżeli małżonkowie są zgodni co do tego, że nie chcą pozostawać w ustroju wspólności ustawowej, mogą zdecydować się na zawarcie umowy majątkowej, określanej potocznie mianem „intercyzy”. Każdy z nich powinien mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Jej zawarcie wymaga zachowania formy aktu notarialnego, co wynika z art. 47 § 1 k.r.o. zgodnie z którym małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa).

UWAGA: Zawarcie przedmiotowej umowy może nastąpić jeszcze przed zawarciem małżeństwa. W tym przypadku umowa wywoła skutek dopiero od momentu zawarcia związku małżeńskiego. Niemożliwym jest przy tym zawieranie umów majątkowych kombinowanych, w tym łączących elementy rozszerzenia i ograniczenia wspólności ustawowej małżeńskiej.

Umowa może zostać oczywiście zmieniona albo rozwiązana, do czego także wymagana jest forma aktu notarialnego. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, pomiędzy małżonkami powstaje z mocy prawa ponownie wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej poprzez zawarcie innej umowy majątkowej małżeńskiej.

UWAGA: Umowa majątkowa małżeńska sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna na mocy art. 58 § 1 k.c. Należy mieć na uwadze, że postanowienia umowy nie mogą być sprzeczne z naczelnymi zasadami prawa rodzinnego, a przede wszystkim z zasadą równouprawnienia małżonków. W ramach przykładu, w doktrynie uznaje się za nieważne postanowienie umowy wyłączającej ze wspólności pobrane wynagrodzenia za pracę jednego małżonka, przy objęciu wspólnością wynagrodzenia przysługującego drugiemu małżonkowi. Ponadto, za sprzeczne z przepisem art. 35 KRO, i w konsekwencji nieważne (art. 58 § 1 KC), będą takie czynności prawne między małżonkami, odnoszące się do składników majątku wspólnego, których treść i cel wskazują, że zmierzają do podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 27 marca 2001 r., IV CKN 289/00).

Warto mieć także na uwadze, że jeżeli zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej poprzedzałoby zawarcie małżeństwa, a przyszły małżonek (nupturient) byłby na tę chwilę małoletni, tj. nie miałby pełnej zdolności do czynności prawnych, wówczas zawarcie umowy dopuszczalne jest za zgodą przedstawiciela ustawowego oraz po uzyskaniu zezwolenia sądu opiekuńczego. Jeżeli umowa zostanie zawarta bez takowej zgody, może zostać potwierdzona przez stronę po zawarciu przez nią małżeństwa.

Za dopuszczalne uznaje się także zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej przez pełnomocnika, po warunkiem, iż będzie legitymował się on pełnomocnictwem szczególnym udzielonym mu w formie aktu notarialnego.

Kiedy ustanowić rozdzielność majątkową?

Jak już zostało powyżej wskazane, rozdzielność majątkową można ustanowić na różne sposoby. Wniosek do sądu może złożyć przy tym każdy z małżonków. Umowne ustanowienie rozdzielności (zawarcie intercyzy) możliwe będzie wyłącznie przy zgodnych stanowiskach stron i ich łącznej obecności u notariusza. Zgodność stanowisk nie jest zaś wymagana w postępowaniu sądowym.

Kiedy warto rozważyć ustanowienie rozdzielności ?

1. gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą o wysokim ryzyku – pozwoli to na zabezpieczenie majątku drugiego małżonka.

Warto przy tym punkcie zatrzymać się, albowiem zdecydowanie preferowanym w tym przypadku rozwiązaniem będzie zawarcie intercyzy. Wniosek ten wypływa z analizy orzecznictwa, które stanowi chociażby, iż tylko dług będący następstwem poczynań nieracjonalnych i nie mieszczących się w granicach zwykłego ryzyka towarzyszącego działalności gospodarczej może być uznany za ważny powód w rozumieniu art. 52 § 1 KRO (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 sierpnia 1996 r., II CRN 72/96). Ponadto uznaje się, iż w prawidłowo funkcjonującym małżeństwie samo ryzyko niepowodzenia działalności gospodarczej nie powinno stanowić wystarczającej oraz uzasadnionej podstawy do zniesienia wspólności;

2. gdy małżonkowie nie są zgodni co do zarządu majątkiem wspólnym, w szczególności w przypadku nieinformowania siebie nawzajem o podejmowanych w tym zakresie działaniach, co prowadzi do poczucia niestabilności i niepewności finansowej;

3. jeżeli jeden małżonek w sposób nielojalny, nieprawidłowy czy też nieodpowiedzialny gospodaruje finansami, np. zaciąga kredyty bez wiedzy i zgody drugiego małżonka, trwoni majątek w inny sposób (np. uzależnienie od gier hazardowych, hulaszczy tryb życia), co prowadzi do obciążenia majątku wspólnego;

4. w przypadku zaistnienia u jednego z małżonków poważnej choroby, uzależnień (m.in. narkotyki, alkohol) bądź niepełnosprawności uniemożliwiającej mu samodzielny, świadomy zarząd majątkiem wspólnym;

5. w przypadku zaistnienia separacji faktycznej, tj. gdy małżonkowie nie mieszkają ze sobą, funkcjonują oddzielnie, nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, a nie mają przy tym orzeczonej separacji sądowej lub rozwodu.

Ustanowienie rozdzielności majątkowej najczęściej wiąże się z chęcią budowania niezależności finansowej, zapewnienia gwarancji ochrony przed długami zaciąganymi przez małżonka bądź ewentualnymi problemami finansowymi wynikającymi w prowadzonej przez niego (ryzykownej finansowo) działalności gospodarczej. Niemniej przede wszystkim winna ona służyć dobru rodziny i chronić ją.

Powyższe potwierdzają liczne orzeczenia sądów, w tym przede wszystkim Sadu Najwyższego. Zgodnie z utrwalonym tak w orzecznictwie, jak i doktrynie poglądem, za ważny powód uzasadniający zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami uważa się wytworzenie przez jednego z nich takiej sytuacji, w której dalsze trwanie wspólności zagraża interesom drugiego małżonka i dobru rodziny, co będzie mieć miejsce zwłaszcza wówczas, gdy jeden z małżonków trwoni wspólny dorobek lub wykazuje zupełną niegospodarność (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10 lutego 1997 r., I CKN 70/96).

Jakie są minusy rozdzielności majątkowej?

Ustanowienie rozdzielności majątkowej może wiązać się dla niektórych osób także z negatywnymi skutkami. Do takich można zaliczyć:

1. obniżoną zdolność kredytową, w szczególności przy dużych przedsięwzięciach takich jak zakup nieruchomości;
2. niemożność wspólnego rozliczenia podatku dochodowego;
3. w przypadku braku spójnego stanowiska co do ustanowienia rozdzielności, przy jednoczesnym braku niebezpieczeństw o których wspomniane zostało powyżej – po stronie małżonka niegodzącego się na rozdzielność może wystąpić poczucie braku jedności małżeńskiej, wzajemnego wsparcia, czy też stabilności finansowej, a więc destabilizacja emocjonalna;
4. wyłączną odpowiedzialność za swoje zobowiązania, a co za tym idzie mniejszą elastyczność finansową w przypadku zaistnienia nieprzewidzianych sytuacji;
5. powstawanie pomiędzy małżonkami niezgodności w zakresie podziału wzajemnych wydatków.

W jakich sytuacjach rozdzielność majątkowa nie chroni majątku?

Należy w pierwszej kolejności wskazać, iż co do zasady intercyza nie może działać wstecz. Małżonkowie nie mają więc swobody w zakresie ustalenia wcześniejszej daty wprowadzenia rozdzielności majątkowej aniżeli dzień zawarcia umowy. Taką kompetencję pozostawiono wyłącznie sądowi, co wynika z art. 52 § 2 zd. 2 k.r.o., zgodnie z którym w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

UWAGA: Małżonkowie rozszerzając wspólność ustawową mogą jednak nadać tej umowie skutek wsteczny w tym sensie, że mogą włączyć do majątku wspólnego przedmioty należące do ich majątków osobistych. Małżonkowie mogą czynić podobnie ograniczając wspólność ustawową w odniesieniu do przedmiotów już należących do majątku objętego wspólnością majątkową, wówczas przedmioty te, ze względu na treść art. 46 KRO stają się ich współwłasnością w częściach ułamkowych. W ten sposób nie dochodzi jednak do przesunięcia majątkowego pomiędzy małżonkami a jedynie określony przedmiot objęty współwłasnością łączną staje się przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych tych samych osób (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 9 września 2011 r., sygn. akt: I CSK 616/10).

Z całą pewnością rozdzielność majątkowa nie będzie chroniła w przypadku zaciągnięcia zobowiązania wspólnie przez małżonków.

Jeżeli jeden małżonek zdecyduje się być poręczycielem drugiego przy zaciągnięciu przez niego zobowiązania, wówczas ten pierwszy także nie będzie mógł powoływać się na fakt braku wspólności ustawowej małżeńskiej.

Rozdzielność majątkowa a intercyza – czym się różnią?

Rozdzielność majątkowa i intercyza to dwa odmienne pojęcia, choć bywają zamiennie stosowane wobec braku świadomości co do różnic.

Intercyza, co już w poprzedniej części niniejszego artykułu zostało wyjaśnione, to umowa majątkowa małżeńska, zawarta w formie aktu notarialnego, w ramach której małżonkowie mogą rozszerzyć lub ograniczyć wspólność albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Zatem intercyza nie zawsze musi się wiązać z ustaniem wspólności ustawowej małżeńskiej (powstaniem rozdzielności majątkowej).

Rozdzielność majątkowa, to ustrój odmienny od wspólności ustawowej, który powstaje pomiędzy małżonkami wskutek zawarcia intercyzy, wobec uzyskania orzeczenia sądowego bądź też z mocy samego prawa.

Mając na względzie powyższe, bez wątpienia pojęcia te nie są tożsame.

Przeczytaj również:

Czym są alimenty na dziecko?

Ile trwa sprawa spadkowa w sądzie?

Koszty zastępstwa procesowego w 2024 roku