Dochodzenie należności w sądzie bardzo często wiąże się z długotrwałym procesem sądowym. Zanim wierzyciel zdoła uzyskać korzystny dla siebie wyrok, dłużnik może pozbyć się majątku np. poprzez sprzedaż bądź darowiznę składników majątkowych. Wierzyciel może jednak próbować zapobiec takiemu działaniu poprzez żądanie udzielenia zabezpieczenia jego roszczeniom. 

Droga do uzyskania wyroku sądowego jest długa i nie rzadko wyboista, zaś uzyskanie korzystnego wyroku nie jest jednoznaczne z egzekucją długu. Jeżeli dodatkowo dłużnik pomimo prawomocnego wyroku dalej nie chce dobrowolnie zapłacić swoich długów, wierzycielowi nie pozostaje nic innego jak skierowanie sprawy do postępowania egzekucyjnego. To wszystko sprawia, że cały proces odzyskiwania należności jest żmudny
i rozciągnięty w czasie. W tym okresie dłużnik ma możliwości, aby utrudnić egzekucję swoich długów. Aby temu zapobiec, wierzyciel może wystąpić do sądu z żądaniem udzielenia zabezpieczenia jego roszczeniom. Pozwoli to na zabezpieczenie wykonalności przyszłego orzeczenia. 

Z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia roszczenia można zwrócić się:

• przed wniesieniem powództwa
• wraz ze złożeniem pozwu
• w trakcie postępowania

Wniosek o zabezpieczenie roszczenia można wnieść przed wniesieniem powództwa. W razie jego uwzględnienia, sąd wyznaczy termin, nie dłuższy niż dwa tygodnie, na wniesienie pozwu. Niezachowanie tego terminu przez wierzyciela powoduje upadek zabezpieczenia. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia można również zawrzeć w pozwie lub złożyć na każdym etapie postępowania sądowego. 

Sądem właściwym do złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania jest sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy w pierwszej instancji. Wniosek o zabezpieczenia składany z pozwem bądź w toku postępowania rozpatruje odpowiednio sąd do którego składamy pozew bądź sąd przed którym toczy się postępowanie sądowe. W szczególnych sytuacjach przepisy przewidują inne zasady ustalania właściwość sądowej. 

Konieczność dokonania opłaty za złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia jest uzależniona od momentu wniesienia wniosku. W przypadku złożenia takiego wniosku przed wszczęciem postępowania sądowego wierzyciel musi uiścić opłatę od wniosku w wysokości ¼ opłaty należnej od pozwu o to roszczenie.

Przykład: Spółka ABC sp. z o.o. wniosła o zabezpieczenia swojego roszczenia w wysokości 50.000 zł. Składając pozew o to roszczenie, spółka musiałaby uiścić opłatę sądową w kwocie 2.500 zł. Opłata od wniosku o udzielenie zabezpieczenia tego roszczenia wniesionego przed złożeniem pozwu wyniesie ¼ z 2.500 zł, czyli 625 zł.  

Przepisy na szczęście przewidują możliwość zaliczenia dokonanej opłaty na poczet opłaty sądowej uiszczanej od pozwu. Warunkiem jej zaliczenia jest jednak złożenie pozwu w terminie wskazanym przez sąd (w przypadku udzielenia zabezpieczenia) lub w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia postanowienia o oddaleniu wniosku o udzielenie zabezpieczenia, a w przypadku, gdy postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym – dwóch tygodni od dnia jego ogłoszenia.

Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia jest składany w trakcie postępowania sądowego, powód zobowiązany jest do zapłaty stałej opłaty w wysokości 100 zł. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy wniosek o zabezpieczenie jest składany w pozwie – wówczas nie ma obowiązku uiszczania opłaty sądowej od wniosku o udzielenie zabezpieczenia. 

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia oprócz standardowych wymogów pisma procesowego (m.in. oznaczenie stron, pełnomocników, sądu, do którego kierowany jest wniosek) musi:

• wskazywać sposób zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne wskazywać również sumę zabezpieczenia;
• zawierać uprawdopodobnienie roszczenia;
• być złożony przez podmiot uprawniony (wierzyciela/powoda), który wykaże interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Ponadto, jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożony został przed wszczęciem postępowania, należy we wniosku zwięźle przedstawić przedmiot sprawy.

Wnioskodawca ma obowiązek wskazać we wniosku sposób zabezpieczenia. Sposoby zabezpieczenia roszczeń pieniężnych wskazują przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Należą do nich m.in. zajęcie ruchomości, wierzytelności z rachunków bankowych, wynagrodzenia za pracę, obciążenie nieruchomości lub ustanowienie zakazu jej zbywania. Z kolei suma zabezpieczenia może obejmować nie tylko należność główną, ale również odsetki czy koszty postępowania (opłatę sądową, koszty zastępstwa procesowego itp.). 

Uprawdopodobnienie roszczenia oznacza przytoczenie okoliczności, które uzasadniają żądanie udzielenia zabezpieczenia. Uprawdopodobnienie roszczenia w praktyce nie opiera się wyłącznie na samych twierdzeniach wnioskodawcy. Najczęściej sąd oczekuje środków dowodowych, które pozwolą te twierdzenia uznać za prawdopodobne, np. uprawdopodobnienie określonego faktu za pomocą pisma (faktury, umowy, uznania długu przez dłużnika, wiadomości email itp.). Przyjmuje się, że roszczenie jest uprawdopodobnione, jeżeli istnieje „na pierwszy rzut oka”, bez głębszego wnikania we wszystkie możliwe aspekty faktyczne
i prawne sprawy.  

Drugą podstawą do udzielenia zabezpieczenia (obok uprawdopodobnienia roszczenia) jest istnienie interesu prawnego. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. W przypadku roszczeń pieniężnych okoliczności, które mogą wskazywać na istnienie interesu prawnego jest zagrożenie wyzbycia się majątku przez dłużnika, nieregulowanie zobowiązań, nieracjonalne obchodzenie się z majątkiem, grożąca dłużnikowi upadłość, nadmierne obciążanie majątku dłużnika (np. poprzez zawieranie niekorzystnych umów, ustanawianie obciążeń rzeczowych) czy sprzedaż majątku poniżej jego rzeczywistej wartości.

Zalety ustanowienia zabezpieczenia to:

• uzyskanie ochrony prawnej na czas postępowania sądowego;
• zwiększenie skuteczności postępowania cywilnego poprzez zapewnienie, że pomimo upływu czasu koniecznego do uzyskania prawomocnego wyroku możliwym będzie odzyskanie należności od dłużnika;
• możliwość skłonienia dłużnika do dobrowolnego spełnienia świadczenia;
• element zaskoczenia, jeżeli wniosek o zabezpieczenie złożony zostanie przed wniesieniem pozwu. 

Sąd zobowiązany jest do rozpoznania wniosku niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia jego wpływu do sądu. W przypadku, gdy sąd udzieli zabezpieczenia w postaci zajęcia ruchomości, wynagrodzenia za pracę czy też wierzytelności, niezbędne jest złożenie do komornika wniosku o wykonanie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia.